Escribe María nas primeiras liñas do limiar que abre este libro que con vinte e pico anos recibiu unha carta de Luisa Castro como resposta ao envío do seu primeiro poemario, "O estadio do espello". E que esa carta aínda a acompaña. A min gustaríame contar hoxe como coñecín eu a María do Cebreiro, a poeta, porque aquel encontro breve, fugaz, e de seguro esquecido para ela, actuou en certa maneira como un talismán nos meus anos mozos, e posiblemente tamén a min me acompañe aínda agora, dunha forma ou doutra, pero de seguro dunha forma feliz.
Tracemos un perfil. Eu son, daquela, unha adolescente que está a piques de comezar o bacharelato de letras puras. Eescribo. Escribo moito e mal, leo tamén moito e por fortuna leo moito mellor do que escribo. Escoito a Joni Mitchell. Levo un vestido de cor escura, o pelo longo, non uso maquillaxe nunca, anoto nun caderno que infelizmente perdín varios anos despois nun taxi en Jerez de la Frontera, algúns fragmentos de poemas ao rebumbio, porque quero, máis que ningunha outra cousa, embeberme das cousas que me rodean e, en concreto, das cousas que me rodean nas que descubro, sen saber por que, a beleza. Aínda non lin “Rayuela”. Aínda non lin a Pizarnik. Aínda non lin, desde logo que non, a Philip Larkin.
Vivo, daquela, en Noia, unha vila que é allea ao meu mundo anterior, decididamente compostelano, e á que meus pais se trasladaron a vivir por azar, por ser o punto intermedio entre os destinos dos seus postos de traballo respectivos. Estraño moito a miña cidade, e estraño sobre todo, para que negalo, as bibliotecas e as librarías da miña primeira nenez en Compostela, que frecuento moito menos que antes e sempre acompañada, porque aínda faltan algúns meses para que me deixen coller o bus e vir a Santiago soa. Na casa da cultura Avilés de Taramancos, na que se atopa tamén a biblioteca pública, aparece unha tarde un cartaz escintilante que anuncia que María do Cebreiro virá presentar un libro, "Nós, as inadaptadas", o próximo venres. É o tempo do Prestige e da Guerra de Iraq. A visita dunha poeta, e non só dunha poeta, senón dunha das poetas que eu leo de forma apaixonada, éncheme dunha emoción inxenua e verdadeira (acaso isto é unha redundancia e todas as emocións verdadeiras sexan tamén inxenuas). Eu aínda non lin ese libro senón o seu libro anterior, “O estadio do espello”, que teño na casa e que anotei por fragmentos no meu caderno da fermosura. Porén, merco o poemario novo de seguida, léoo antes de que María do Cebreiro veña, e penso nalgunhas preguntas que me gustaría formularlle e que sei que nunca me atreverei a facerlle. Penso tamén que a forma material do libro, dun laranxa esluído, non ten a bonitura que o libro merece.
Ao final daquela presentación, da que non lembro apenas nada (só algúns detalles fundamentais, como a lectura que a poeta fai de algúns dos poemas, que me leva a pensar que os poemas, dalgunha maneira, respiran), achégome á mesa detrás da que María está sentada e pídolle se me pode asinar o libro. Escribe unhas liñas moi fermosas nas que fala dos meus ollos, di que son grandes e brillan. Eu non me atrevo a pedirlle que me asine tamén "O estadio do espello" porque me parece un abuso, e así permanecen na biblioteca eses dous libros dela durante moitos anos, un asinado e outro sen asinar. Preguntoume se escribía, se eu escribía. Lémbroo ben. Lembro tamén o que lle respondín: "Non, non. Non escribo". Negueino tres veces. E mentía, claro. Aínda agora ignoro por que ela mo preguntou e por que eu lle mentín.
Despois, o tempo demorou moito a oportunidade de regresar a Compostela. Deixei de ser adolescente e vivín noutras cidades que non eran a miña, pero que tamén amei. Escribín algúns libros, seguín lendo á poeta e xuntando outros libros seus, non necesariamente na orde na que foron publicados, con eses dous primeiros, e cos libros doutras poetas, algúns asinados e outros sen asinar.
Escoiteina recitar varias veces en distintas cidades, mesmo algunhas veces por azar, e sempre me produciu a sensación de asistir a aquela primeira respiración, pero nunca me acheguei a dicirlle nada despois de escoitala. En realidade isto ocórreme con máis autores e autoras galegas que me interesan, hai contextos e persoas ante os que sinto a necesidade de ser invisible. A saber por que. E, de calquera xeito, supoño que resultaba complicado dicirlle “Ola” a María nalgún deses recitais e aínda máis confesarlle que eu si que escribía despois de negarllo tres veces aos dezaseis anos, aínda que ela xa non o lembre.
Así que cando me propuxo acompañala nesta cita de hoxe pensei, observando este libro, que sería fermoso estar aquí e que esta tarde-noite de outubro traza a outra metade dun círculo estraño que comeza, se cadra, con ese primeiro encontro fugaz. Isto é algo que me conmove de maneira inexplicable, xa que as dúas datas son en aparencia triviais. Inexplicable e non, porque é o aparentemente trivial o que nos conmove de verdade, polo menos a min. E nesta contradicción (e a poesía de María do Cebreiro, creo, ten moito de lúcida contradicción) está o sentido de todo isto.
Mentres lía este “A herba de namorar”, como cando lía aquel “Nós, as inadaptadas”, anotei algunhas preguntas que lle facer, que lle faría se me atrevese. Así que decidín que quen hoxe está aquí é, como mínimo, unha mestura de min e a que eu era, se non enteiramente a que eu era, escribindo preguntas nunha folla de papel.
Ao comezo eran preguntas lícitas, por chamarlles dalgún xeito, preguntas como: Foron sempre cincuenta poemas? Foi antes o número ou a selección? É dicir, foi antes o peso deste libro ou os espécimes que se queren poñer no canasto? Que hai dos poemas, dos froitos, rexeitados da colleita? Tivo dificultades para escoller ou para descartar? Canto hai de balance, de tasación (que palabra máis fea), reformulo: Canto hai aquí de poñer, en definitiva, nunha báscula, o traballo poético de moitos anos? E que é o que aquí, por debaixo dos poemas, latexa? É a vida? O amor? Hai diferencia?
Máis tarde, as preguntas, foron volvéndose extrañas, como o animal que as formula. Como sería esa báscula na que María deposita os seus versos para facer balance? Sería dixital e precisa e polo tanto implacable, ou pola contra mecánica e antiga, coa fermosura intelixente das primeiras máquinas e, nese sentido, inevitablemente piadosa? Atopou, a autora, prendas que non agardaba neste camiño de buscarse? San andresiños de cores impensables? É este libro unha cápsula do tempo que podería a súa autora soterrar nunha caixa de lata baixo a terra do xardín para que unha civilización futura soubese dela?
E tamén, Volve ler María os seus libros unha vez publicados ou esquéceos nun labirinto de signos mentres a nova poesía se lle impón como se impoñen o clima e a verdade? Se é o primeiro, por que o fai? Se é o segundo, por que non? Ela escribe en libretas ou escribe onde pode, onde o poema quere nacer? A súa caligrafía (isto é algo que me importa moito) é pulcra e fermosa, ou é aberta e desordeada e, polo tanto, doutra forma, dúas veces fermosa? (confesión: desexaría que fose isto último). Ten un gato? E se non ten un gato, como lle chamaría a un gato de telo?
De nena durmía con peluches? Cal era o conto ou a canción predilecta da súa infancia? Aínda a conmoven? Maréase nos barcos ou nos coches? Gústalle a praia? (Isto non podo preguntalo, creo).
Hai algúns anos, nun momento de lucidez extremo, que no meu caso sempre se produce no cansancio, despois de varias noites durmindo pouco e mal atendendo unha febre ou un non lembro que do meu fillo cando era aínda un bebé, anotei algúns versos para un poema sobre a crianza que nunca rematei, pero que me serviu para pescudar nas razóns polas que escribimos poemas. A lucidez trouxo unha certeza adquirida, e na que acredito con firmeza: escribimos sempre por amor, aínda que o amor non é nunca o que pensamos. Eu amo moitos dos poemas que reaparecen como pecios da poesía de María do Cebreiro dentro deste libro. E anotaría, de seguro, moitos dos seus versos, coma se fosen miguiñas de pan sen cocer que conservar para ser capaz de lembrar camiños pasados. Direi algúns:“A partir de agora serei estranxeira entre os cidadáns, ruína entre as murallas”. Outro.“Dixéronlle que a ferida curaría, pero ninguén lle dixo canto vai estrañar a ferida cando sande”.Outro máis:“Cultivamos a vida, non os campos”.E un último:“A chuvia que repenica de noite no cristal non pide nada e non pregunta nada, pero se abrises a fiestra e a deixases entrar invadiría todo”
Este é un libro de páxinas dobradas polas esquinas e unha viaxe na que atopar o que non se espera.
Escribín eu aquí, todas estas preguntas, tamén por amor, por amor ao poema, á poesía, á respiración, e aos círculos que se conectan. Escribín todas estas preguntas como estelas que se foron formando ao longo do tempo despois daquel día no que fun ver a María do Cebreiro e a observei con ollos brillantes e non me atrevín a preguntarlle nada. Agardo que mo perdoe.